ANO ang local government units (LGUs)? Ano ang role nila sa pag-unlad ng bansa? Nakakatulong ba naman sila sa pagpapalago ng ekonomiya?
Ang LGUs ay ang unang sangay ng gobyerno na madalas nakikita ng mga mamamayan. Sila kasi ang naghahakot ng basura, naglilinis ng mga kalye, kadalasang nagbibigay ng tubig, kuryente, at iba pang mga kailangang serbisyo. Dahil silaý nasa frontline sa pagbibigay ng serbisyo, kitang-kita sila ng mga pinagsisilbihan. Kung sila ay masigasig sa paninilbi o mabagal, itoý kaagad mararamdaman ng mga mamayan. Dahil sila ang unang nagrerehistro ng mga negosyo, malaki rin ang kanilang papel sa pagpalago o pagpabagal ng ekonomiya.
Kung ang kakayahan nilang magsilbi ang pag-uusapan, tumaas ang financing surplus ng local government units mula P185.2 bilyon noong 2019 sa P280.7 bilyon noong 2022. Sa bahagdan ng nominal GDP, itoý rumatsada mula 1.4% sa 2.0%. Ito ang ambag ng LGUs sa savings ng ekonomiya. Pinapautang ito ng mga bangko at ng iba pang financial institutions (kung saan nakalagak ang mga pondo) sa mga investors sa iba’t ibang sektor. Itoý nakakatulong sa pagpapalakas ng financial sector at investments. (Table 1)
Ang pagtaas mg financing surplus ay dahil sa patuloy ang pagtaas ng lebel ng resources ng local government units (LGUs). Mula P738.0 bilyon noong 2019, lumobo ang revenues ng LGUs mula sa local at external sources sa P1.1 trilyon noong 2022. Sa bahagdan ng nominal GDP, umakyat ito mula 3.8% sa 5.0%.
Ngunit ang pagtaas na ito ay hindi dahil gumanda ang koleksyon nila ng kanilang sariling buwis at nontax revenues. Ang kanilang sariling tax revenue o ang tinatawag na local sources ay lumago lang ng 3.1% bawat taon at nontax revenue ay lumago lang ng 5.4%. Lumaki ang kanilang resources dahil sa pagtaas ng Internal Revenue Allotment (IRA) o pondo na galing sa National Government (NG) na kinokolekta ng Bureau of Internal Revenue (BIR) at Bureau of Customs (BOC).
Tumaas kasi ang IRA ng LGUs nang nagpasiya ang Korte Suprema tungkol sa Mandanas case na kung saan idinagdag ang BOC collections sa base ng IRA. Noong 2022, kung kailan nagsimula ang effectivity ng Mandanas ruling ng Korte Suprema, dinagdagan ang dating IRA ng P123 bilyon, 0.6% ng nominal GDP. Sa kabuuan, umakyat ang IRA ng mga LGUs sa P1.165 trilyon, 4.2% ng GDP, mula sa dating 3.6% ng GDP.
Habang gumaganda ang finances ng LGUs lalo na iyong galing sa NG, napabayaan ng LGUs ang pangongolekta sa kanilang local sources ng LGU revenues. Bumaba bilang bahagdan ng total resources ng LGUs na galing sa kanilang sariling koleksyon o local sources mula 34.4% noong 2019 sa 25.4% noong 2022. Bilang bahagdan ng nominal GDP, bumaba ang tax revenue sa 0.9% samantalang tumaas na ito sa 1.1% noong 2020 at 1.0% noong 2021. Ang nontax revenues ng LGUs ay bumaba rin bilang bahagdan ng nominal GDP. Bumaba ito mula 0.4% noong 2019 sa 0.3% noong 2022.
Ano ang ibig sabihin nito? Lumalala ang dependence ng LGUs sa NG. Hindi nila inaayos ang pangongolekta ng kanilang sariling tax base. Bagkus ay umaasa sila sa grasyang dulot ng external sources gaya ng internal revenue allotment (IRA), .Other shares in National Tax Collections, inter-local transfers, at Extraordinary Receipts, Grants, Donations, and Aids (ERGDA). Lumalaki ang shares ng external sources of revenues sa LGU revenues. Mula 65.6% noong 2019, umakyat ito sa 74.6%. Itoý lumago ng 14.3% bawat taon, mas mataas kaysa GDP growth. Ang pinakamalaking paglago ay naitala ng ERGDA na lumago sa 25.4% bawat taon, na sinusundan ng Other Shares from National Tax Collections (22.1% bawat taon), Inter-Local Transfers (16.6%) at IRA (13.8%). Hindi sustainable ang mga ito kaya hindi dapat mag-depende na lang dito ang mga LGUs.
Isa rin sa mga pinakamalaking paglago ay naitala sa mga receipts from loans and borrowings na lumukso sa 20.4% bawat taon. Maliit pa ang halagang ito at hindi ito inaasahang lalago nang tuluyan sa hinaharap dahil ang mga debt service sa bangko ay may hangganan; itoý base sa LGU debt service ceiling and net borrowing capacity na dine-determina at sinesertipikahan ng Bureau of Local Government Finance (BLGF) ng Department of Finance (DOF) bago ito aprobahan ng Monetary Board ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP).
Dahil sa mas maraming resources, lumaki rin ang expenditures ng LGUs. Lumobo ito mula P552.8 bilyon sa P827.7 bilyon. Bilang bahagdan ng nominal GDP, itoý malaking lukso mula 2.8% sa 3.8%.
Lumago ang current expenditures sa 9.7% bawat taon, mas mataas kaysa 3.1% na annual growth ng nominal GDP. Ang pinakamalaking paglago ay naitala ng Labor and Employment (18% bawat taon), Social Services and Social Welfare (14.6%), Health, Nutrition & Population Control (10.8%), General Public Services (9.5%), Economic Services (8.9%), Debt Service (7.3%), Housing & Community Development (5.2%) at Education, Culture and Sports/Manpower Development (4.3%). Kasama sa Labor and Employment, Social Services at Health ang mga gastusin noong panahon ng pandemya kaya malago ang kanilang pagtaas. Hindi naman inaasahang magpatuloy ang mga ito sa hinaharap dahil nawawala na ang pandemya; inaasahang ililipat ito ng mga LGUs sa iba pang gastusin.
Isang malaking pagbabago ay ang paglago ng capital/investment outlays ng LGUs. Itoý lumago mula 18.4% noong 2019 sa 22.6% ng total expenditures noong 2022. Bilang bahagdan ng GDP, itoý umusbong mula 0.44% sa 0.69%. Ito ay magandang development. Kaya lang, base sa data ng BLGF, malaki ang lugi ng mga economic enterprises ng LGUs naga-average ng P30 bilyon mula 1992 hanggang 2020. Itoý lumalaki bawat taon. Isang pag-aaral na ginawa ni Rosario Manasan at Cynthia Castel ng PIDS noong 2010 ay nagsabi na maraming local government economic enterprises (LEEs) ay nalulugi dahil sa “large arrearages” at “low collection efficiency”. Dagdag pa nila na kailangang maging self-sustaining ang mga ito. Base din sa pag-aaral na ito, lahat ng LEEs na ospital at heavy equipment/motorpool ay nalulugi; 86% ng tertiary schools ay nalulugi; at 40% hanggang 56% ng mga palengke, katayan, sementeryo at water system na minamaneho ng mga LGUs ay nalulugi.
Ganito rin dati ang nangyari sa mga government owned or controlled corporations (GOCCs) ng NG ngunit nang nagkaroon ng reform program ng GOCCs, unti-unti silang naayos at naging malaking contributor sila sa kaban ng bayan noong pandemya. Kailangan ng reporma sa pamamalakad at pagpaplano ng mga LEEs para di maulit ang nangyari sa mga GOCCs noong 1984-1985. Kailangan magpatupad ng project evaluation bago mag-implementa ng proyekto. Kailangan din ng periodic na performance evaluation ang mga LEEs at hindi dapat itago ang mga financial statements nila. Mas Malaki ang mai-aambag ng mga LGUs sap ag-unlad ng mga komunidad kapag naipatupad ang mga repromang ito. (Table 3)
| TABLE 1. LOCAL GOVERNMENT RECEIPTS AND EXPENDITURES
(P milyon, unless otherwise specified) |
|||||
| Particulars | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | Average Annual Growth |
| FINANCING SURPLUS | 185,190 | 185,925 | 174,047 | 280,709 | 10.96% |
| % of GDP | 0.9% | 1.0% | 0.9% | 1.3% | |
| NET OPERATING BALANCE | 271,070 | 272,266 | 284,607 | 433,312 | 12.44% |
| % of GDP | 1.4% | 1.5% | 1.5% | 2.0% | |
| TOTAL RESOURCES | 738,014 | 833,922 | 871,296 | 1,108,365 | 10.70% |
| % of GDP | 3.8% | 4.6% | 4.5% | 5.0% | |
| LOCAL SOURCES | 253,574 | 252,569 | 256,215 | 281,838 | 2.68% |
| % of Resources | 34.4% | 30.3% | 29.4% | 25.4% | |
| TAX REVENUE | 183,262 | 190,559 | 191,356 | 207,085 | 3.10% |
| % of GDP | 0.9% | 1.1% | 1.0% | 0.9% | |
| Real Property Tax | 70,049 | 70,863 | 78,196 | 85,270 | 5.04% |
| Tax on Business | 102,058 | 110,736 | 101,192 | 107,927 | 1.41% |
| Other Taxes | 11,155 | 8,960 | 11,968 | 13,887 | 5.63% |
| NON-TAX REVENUE | 70,312 | 62,010 | 64,859 | 74,753 | 1.54% |
| % of GDP | 0.4% | 0.3% | 0.3% | 0.3% | |
| Regulatory Fees (Permit and Licenses) | 15,971 | 14,321 | 15,828 | 17,175 | 1.83% |
| Service/User Charges (Service Income) | 22,618 | 19,261 | 20,530 | 26,107 | 3.65% |
| Income from Economic Enterprises (Business Income) | 24,687 | 20,970 | 22,064 | 25,670 | 0.98% |
| % of GDP | 0.13% | 0.12% | 0.11% | 0.12% | |
| Other Receipts (Other General Income) | 7,037 | 7,459 | 6,436 | 5,801 | -4.71% |
| EXTERNAL SOURCES | 484,440 | 581,353 | 615,081 | 826,527 | 14.29% |
| Share of Total | 65.6% | 69.7% | 70.6% | 74.6% | |
| Internal Revenue Allotment (IRA) | 456,800 | 516,073 | 554,016 | 765,878 | 13.79% |
| Other Shares from National Tax Collections | 20,743 | 17,977 | 45,205 | 46,080 | 22.08% |
| Inter-Local Transfer | 3,979 | 4,841 | 5,156 | 7,359 | 16.62% |
| Extraordinary Receipts/Grants/Donations/
Aids |
2,918 | 42,461 | 10,704 | 7,210 | 25.38% |
| TOTAL EXPENDITURES | 552,823 | 647,998 | 697,249 | 827,657 | 10.62% |
| % of GDP | 2.83% | 3.61% | 3.59% | 3.76% | |
| TOTAL CURRENT EXPENDITURES | 466,944 | 561,656 | 586,689 | 675,053 | 9.7% |
| % of GDP | 2.4% | 3.1% | 3.0% | 3.1% | |
| General Public Services | 253,940 | 312,414 | 319,142 | 365,123 | 9.5% |
| Education, Culture & Sports/ Manpower Development | 23,622 | 21,358 | 25,052 | 27,980 | 4.3% |
| Health, Nutrition & Population Control | 63,104 | 72,870 | 84,080 | 95,265 | 10.8% |
| Labor & Employment | 666 | 757 | 1,190 | 1,291 | 18.0% |
| Housing & Community Development | 10,554 | 11,882 | 12,928 | 12,914 | 5.2% |
| Social Services & Social Welfare | 35,114 | 55,907 | 51,574 | 60,529 | 14.6% |
| Economic Services | 75,189 | 81,710 | 87,480 | 105,645 | 8.9% |
| Debt Service (FE) (Interest Expense * Other Charges) | 4,755 | 4,758 | 5,243 | 6,306 | 7.3% |
| % of GDP | 0.024% | 0.027% | 0.027% | 0.029% | |
| % of GDP | 2.8% | 3.6% | 3.6% | 3.8% | |
| RECEIPTS FROM LOANS AND BORROWINGS | 21,691 | 14,916 | 33,539 | 45,632 | 20.4% |
| % of GDP | 0.11% | 0.08% | 0.17% | 0.21% | 16.9% |
| Acquisition of Loans | 21,691 | 14,916 | 33,539 | 45,607 | 20.4% |
| Issuance of Bonds | – | 0.04 | 0.05 | 25 | – |
| Other Non-Income Receipts | 19,137 | 27,164 | 31,551 | 29,303 | 11.2% |
| TOTAL NON-INCOME RECEIPTS | 49,004 | 48,142 | 69,471 | 77,662 | 12.2% |
| CAPITAL/INVESTMENT EXPENDITURES | 85,880 | 86,341 | 110,560 | 152,603 | 15.5% |
| % of Total | 18.4% | 15.4% | 18.8% | 22.6% | |
| % of GDP | 0.44% | 0.48% | 0.57% | 0.69% | |
| GDP Nominal | 19,517.9 | 17,951.6 | 19,410.6 | 22,024.5 | 3.1% |
Table 2. LOCAL ECONOMIC ENTERPRISES (LEEs) OF LOCAL GOVERNMENT UNITS, 1992-2020
ANNUAL AVERAGE IN MILLION PESOS
NET INCOME -30,744
GROSS INCOME 22,657
EXPENDITURES 53,401
RATE OF RETURN -57.6%
Source: Department of Finance/BLGF
| Table 3. Percentage of LEEs posting losses, by type of LEE, 2007 | ||
| Markets | 53 | |
| Slaughterhouses | 56 | |
| Cemeteries | 55 | |
| Water system | 40 | |
| Heavy equipment/Motorpool | 100 | |
| Hospital | 100 | |
| Tertiary schools | 86 | |
| Source: PIDS Study on Local Economic Enterprises | ||
| by Rosario Manasan and C. Castel, 2010 | ||