26.2 C
Manila
Sabado, Pebrero 15, 2025

Ano sa wikang Filipino ang ‘impunity’?

WIKA NGA

- Advertisement -
- Advertisement -

MAY mga salita sa ibang mga wika na mahirap ihanap ng katumbas sa wikang Filipino. Isa sa mga salitang ito ay impunity.

Sa wikang Latin, ito ay impunitas. Sa Kastila, impunidad. Galing ang impunity sa im – not at salitang ugat na poena – penalty o parusa. Mula rin sa salitang ito galing ang pain o sakit. Kaya ang impunity ay nangangahulugang “exemption from punishment, penalty, or harm” (American Heritage College Dictionary).

Karaniwan itong ginagamit na may with – with impunity. Halimbawa: “Cybercriminals act with impunity, confident that they will not be punished.” Samakatwid, ang salitang impunity ay naglalarawan ng aksyon na isinasagawa nang walang takot dahil malulusutan ang ano mang parusa. Walang rehas o multa na naghihintay, gaano man kalupit ang kriminal sa kanyang biktima, gaano man kabigat ang parusang nakatakda sa garapal na krimen, kapag ang masamang tao ay nagsasagawa ng pagpatay with impunity. Hindi krimen, kung gayon, ang tinutukoy ng impunity kundi ang tiwala ng masamang tao na sa pagsasagawa ng kanyang krimen, hinding-hindi siya mapaparusahan.

Sa pananaw ng pandaigdigang batas sa mga karapatang pantao, kapag naisasagawa nang may impunity ang karumal-dumal na mga krimen, napagkakaitan ng hustisya ang mga biktima at ng karapatang masaksihan ang parusa sa mga kriminal.

May sampung taon na ang nakalilipas, isang diskusyon ang idinaos na may temang “End Impunity Now.” Sa kanyang pananalita, isang partylist congresswoman ang gumamit ng salitang impunidad bilang katumbas sa Filipino ng impunity. Pero binigkas niya ang salitang ito sa dalawang paraan: impunidad at impyunidad. Nag-alanganin siguro ang nasabing mambabatas sa kawastuan ng kanyang pagtutumbas, kaya’t hindi naging konsistent sa bigkas.


Ano nga ba sa wikang Filipino ang impunity? Ito ang kahulugang ibinigay ng English-Tagalog Dictionary ni Leo James English (1965): “freedom from punishment or bad consequences (generally used in the phrase ‘with impunity.’) Ang itinumbas ay hindi iisang salita, at masasabing depinisyon: “nang ligtas sa parusa. Nang hindi mapaparusahan. Nang buong laya.”

Naisip ko noon: hindi naman katutubo sa ating bansa ang konsepto ng impunity. Hayaan na itong manatili sa dayuhang wika, hayaang manatiling hiram at huwag nang igawa pa ng katumbas.

Ngunit nanatili ang garapalang mga krimen. Lalo pang lumala sa paglipas ng mga taon. Noong Enero 31, isang rali ang idinaos sa Liwasang Bonifacio laban sa 3 K: Kahirapan, Korupsyon, at Kawalang Pananagutan. Ang pangatlong K ang itinumbas sa impunity. Angkop na angkop ang napiling panumbas. Dahil ang mga taong  nagsasagawa ng krimen nang may impunity ay hindi napapanagot sa kanilang mga sala. Ang salitang ugat ng pananagutan ay sagot.

Impeachment

- Advertisement -

Nasa bibig din ng marami sa ngayon ang salitang impeachment. Matagal nang nakahain sa Mababang Kapulungan ang tatlong reklamo ng impeachment laban sa Pangalawang Pangulo pero hanggang sa ngayon ay wala pang aksyon dito.

Ano ba ang impeachment? May katumbas ba ito sa wikang Filipino? Ang sagot: wala.

Ito ang kahulugang ibinigay ni Judge Cezar Peralejo sa kanyang English-Filipino Legal Dictionary (UP Sentro ng Wikang Filipino, 1995): “pag-uusig/pagpaparatang at pagtitiwalag. Proseso ng pagtanggal sa tungkulin ng matataas na opisyal tulad ng presidente, bise-presidente, mga mahistrado ng Korte Suprema, mga puno at miyembro ng komisyong konstitusyonal.”

Legal na proseso ng pagtatanggal sa tungkulin ng isang mataas na opisyal ng gobyerno ang kahulugan ng impeachment sa entri na ito. Wala itong katumbas sa Filipino na iisang salita sa Filipino.

Pero may isa pang kahulugan ang impeach, na binigyan ng dalawang panumbas. Ayon sa Revised Rules 2005 ni Judge Peralejo pa rin:

Sek. 12 Ang isang panig ay hindi                    Sec. 12 Party may not impeach his own witness.

- Advertisement -

maaaring magpasinungaling

            sa sariling testigo.

…  hindi papayagang sirain ang                     … is not allowed to impeach his           kanyang kredibilidad.                                            credibility.

May dalawang katumbas ang pangalawang kahulugan ng impeach.

Desaparecido

Isa pa itong salita na hindi na inihanap ng katumbas ng mga taong sangkot dito. Ayon sa International Convention for the Protection of all Persons from Disappearance (ICPPED), ang enforced disappearance (sapilitang pagkawala) ay “the arrest, detention, abduction or any form of deprivation of liberty by agents of the State or persons or groups of persons acting with the authorization, support or acquiescence of the State, followed by a refusal to acknowlwdge the deprivation of liberty or by concealment of the fate or whereabouts of the disappeared person, which places such person outside the protection of law.”

Mayroon nang batas labas sa sapilitang pagkawala, ang Anti-Enforced or Involuntary Disappearance Act (RA 10353) na umiiral na mula pa noong 2012 pero patuloy pa rin ang pagdaragdag ng bilang sa mga desaparecido, ang mga taong sapilitang iwinala ng Estado dahil sa kanilang ideolohiya at paninindigan na kontra sa mga salita at gawa ng gobyerno.

Extrajudicial killing (EJK)

Nangangahulugan ito ng pagpatay nang hindi idinaan sa proseso ng hukuman. Hindi dumaan sa paglilitis. Walang death penalty sa Pilipinas pero nang nakaraang rehimen, sinasabing may 25,000-30,000 ang pinatay na mga kababayan natin dahil pinaghinalaan silang sangkot sa droga at nanlaban nang huhulihin na, kaya napatay. Hindi na kailangan pang ihanap ito ng katumbas sa wikang Filipino dahil naiintindihan na. Mas kilala ito sa pinaikling EJK.

Iba’t ibang dahilan sa hindi pagtutumbas

May iba’t ibang dahilan kung bakit mahirap tumbasan o kung minsan ay hindi na kailangang tumbasan ang mga salitang hiram. Una, ang isang salita ay maaaring nakabuhol sa kultura ng hinihiramang wika. Kung gayon, hindi talaga ito maihahanap ng katapat sa ibang wika. Kaya hihiramin na lang nang walang pagbabago. Halimbawa: kimono, kimchi, hara-kiri, atbp.

Pangalawa, bagong imbento ang bagay na pinangalanan ng isang salita. Halimbawa, computer, internet, keyboard, at marami pang iba. Mas madaling hiramin na lamang ang mga salita kaysa mag-isip pa ng panumbas, dahil nasa mga dila na ng mga tagapagsalita ang mga salitang ito at baka lamang makalito kung mag-iisip pa tayo ng mga bagong termino.

Pangatlo, may mga salitang nakapasok na sa kamalayan ng marami – biktima man o hindi – kaya naiintindihan na ng marami. Ang kailangan na lamang ay paliwanag kung ano ang kahulugan ng mga ito, kahit hindi na ihanap ng isang salitang katumbas. Ang ilan sa mga salitang ito ay impunity, impeachment, desaparecidos, at EJK.

- Advertisement -
- Advertisement -

- Advertisement -
- Advertisement -