NAGBIGAY ng opisyal na pahayag ang Commission on Elections (Comelec) sa pamamgitan ni Comelec Chairman George Erwin Garcia hinggil sa pagpapaliban ng eleksyon para sa Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM), na orihinal na itinakda sa Mayo 12, 2025, kasabay ng midterm elections sa bansa.
Dahil sa isang kamakailang desisyon ng bicameral conference committee, ang BARMM parliamentary elections ay ipinagpaliban sa Oktubre 13, 2025. Dahil dito, agad na itinigil ng Comelec ang pag-imprenta ng mga balota para sa nasabing halalan.
Ano ang parliamentary elections?
Ang parliamentary elections ay isang uri ng halalan kung saan ang mga botante ay pumipili ng mga miyembro ng isang parliyamento o lehislatura. Sa mga bansang may parliamentary system ng gobyerno, tulad ng sa United Kingdom o sa mga bansa sa European Union, ang mga miyembro ng parliyamento ay may mahalagang papel sa paggawa ng mga batas at pag-apruba ng mga polisiya ng gobyerno.
Sa kaso ng BARMM (Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao), ang parliamentary elections ay isang partikular na proseso kung saan ang mga tao sa rehiyon ay pipili ng mga miyembro ng kanilang parliamentary body.
Ang layunin ng halalang ito ay magbigay ng representasyon sa mga tao ng BARMM sa pamamagitan ng isang sistema ng gobyernong may parliyamento, sa halip na isang presidente o gobernador lamang.
Sa simpleng salita, ang parliamentary elections ay naglalayong pumili ng mga lider na magsisilbing mambabatas at gagawa ng mga mahahalagang desisyon para sa kalusugan, edukasyon, at iba pang mga serbisyo at polisiya sa rehiyon.
Pagpapaliban ng BARMM elections
Ayon kay Garcia, “Ipinagpaliban ang BARMM parliamentary elections dahil sa desisyon ng bicameral conference committee na magpapatibay ng isang enrolled bill na nagsusulong ng pagbabago ng iskedyul ng halalan.” Binanggit din niya na isang buwan bago ang eleksyon, ang nasabing bill ay malamang na maging isang ganap na batas kapag pinirmahan na ito ng Pangulo.
Sinabi rin ni Garcia na ang orihinal na plano ng halalan sa BARMM ay itinakda noong 2023 ayon sa Bangsamoro Organic Law (BOL). Ngunit, noong 2021, isang taon bago magtapos ang termino ni dating Pangulong Rodrigo Duterte, nilagdaan niya ang Republic Act 11593 na nagtakda ng bagong iskedyul ng halalan sa Mayo 12, 2025.
Gayunpaman, nilinaw ni Garcia na “Patuloy ang pag-iimprenta ng mga balota para sa mga pambansa at lokal na eleksyon sa May 12, 2025.”
Pag-iimprenta ng mga balota para sa midterm elections
Samantalang ipinagpaliban ang BARMM parliamentary elections, nagpapatuloy naman ang proseso ng pag-imprenta ng mga balota para sa midterm elections sa buong bansa, kabilang na ang BARMM.
Ayon kay Garcia, “Sa kasalukuyan, 32 milyon na balota ang naimprenta na, at inaasahan naming matatapos ang lahat ng mga balota sa Marso.”
Kabilang sa mga balotang ito ang mga gagamitin para sa mga pambansa at lokal na posisyon sa darating na Mayo 12, 2025, at sa ngayon ay nasa 42% na ng kabuuang 72 milyong balota ang naimprenta.
Ipinahayag din ng Comelec Chairman na may mga hakbang na pinaplano ang Comelec hinggil sa mga kandidatong magsasagawa ng filing ng candidacy, depende sa magiging nilalaman ng pinal na bersyon ng batas na magpapaliban sa BARMM elections.
Pondo para sa mga halalan sa BARMM
Isa sa mga mahalagang usapin na tinalakay ni Garcia ay ang kakulangan ng pondo na kailangan ng Comelec para sa pagpaplano at pag-organisa ng mga halalan sa BARMM.
Ayon sa kanya, “Kung ipagpapatuloy ang BARMM parliamentary elections sa bagong iskedyul, kailangan ng Comelec ng karagdagang pondo na tinatayang aabot sa P2.5 bilyon.” Ipinahayag niyang, “Bagamat sa draft ng panukalang batas ay walang nakasaad na tiyak na halaga, binanggit na maaaring manggaling ang pondo mula sa kasalukuyang budget o maaaring ilaan ng Department of Budget and Management ang karagdagang pondo mula sa ibang budget na nakalaan.”
Dagdag pa nito, kung ang BARMM parliamentary elections ay magiging bahagi ng regular na eleksyon, mas madali at mas mura ito dahil maaari nilang gamitin ang mga kasalukuyang kontrata sa procurement para sa mga election paraphernalia, at hindi na kailangan mag-procure ng mga bagong kagamitan.
Ngunit, sinabi niya na kung magkakaroon ng hiwalay na halalan para sa BARMM, kakailanganin nila ng bagong procurement para sa mga bagong polling precincts, mga guro na magsisilbing mga election officers, at iba pang mga kagamitan para sa halalan.
“Kung magkakaroon ng special separate election, magkakaroon ng mga bagong polling precincts at mga bagong election paraphernalia,” paliwanag ni Garcia.
Posibleng pagbabago sa distrito ng BARMM
Sa mga naunang desisyon na nag-udyok sa pagpapaliban ng halalan sa BARMM, ang isang isyu ay ang posibleng pagbabago sa distrito ng mga lalawigan ng rehiyon.
Ayon kay Garcia, “pag nagkaroon ng redistribution, mukhang kakailanganin na ilipat ang mga bayan sa iba’t ibang distrito o lumikha ng mga bagong distrito.” Ipinahayag niya na maaaring maapektuhan ang mga bayan at distrito ng BARMM depende sa pagbabago ng mga upuan at pagkakaayos ng mga rehiyon.
Sa ganitong kalagayan, sinabi ni Garcia, “kinakailangan kaming magpa-open ng filing of candidacy sa mga lugar na maapektuhan ng pagbabago ng distrito.”
Nais din niyang itama ang mga detalye ukol sa mga magiging kandidato. Ayon sa Comelec, mayroong 109 na aspirante na ang nagsumite ng kanilang kandidatura para sa mga district representative seats para sa 2025 Bangsamoro parliamentary elections.
Ang Bangsamoro Organic Law at Electoral Code
Ang Bangsamoro Organic Law (BOL) ay isang batas na nagtataguyod ng mga patakaran para sa mga halalan sa BARMM. Ayon sa BOL, ang Sulu ay itinakda na magkaroon ng pitong upuan sa parliament ng BARMM, ngunit matapos ang desisyon ng Korte Suprema, nagdesisyon silang alisin ang Sulu sa BARMM.
“Kung magkakaroon ng redistribution, kinakailangan naming magpalit ng mga bayan at posibleng magtayo ng bagong distrito,” paliwanag ni Garcia.