NAKATAKDANG i-veto ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. ang ilang mga bagay at probisyon ng 2025 General Appropriations Act (GAA) “in the interest of public welfare, to conform with the fiscal program, and in compliance with laws,” ayon sa Malacañang nitong Miyerkules, Disyembre 18, 2024.
Nagpalabas ng pahayag si Executive Secretary Lucas Bersamin kasunod ng budget cuts sa Department of Education (DepEd) at sa Philippine Health Insurance Corp. (Philhealth).
“The scheduled signing of the General Appropriations Act on Dec. 20 will not push through to allow more time for a rigorous and exhaustive review of a measure that will determine the course of the nation for the next year,” dagdag ni Bersamin.
Inaprubahan na ng kongreso ang panukalang national budget para sa 2025 na nagkakahalaga ng P6.352 trilyon, na layong magsustento at magsuporta sa mga plano ng administrasyon ni Pangulong Marcos Jr., na naglalayon ng pag-unlad at pagpapalakas ng ekonomiya ng bansa.
Ang budget ay nakatuon sa pagpapalakas ng mga sektor ng imprastruktura, edukasyon, kalusugan, at digital technology. Gayunpaman, hindi ito nakaligtas sa mga isyu at kontrobersiya, partikular sa mga pagbabawas ng pondo sa sektor ng edukasyon at kalusugan, pati na rin ang mga isyung bumangon mula sa mabilis na ratipikasyon.
Pag-apruba ng bicameral conference report
Nito lamang Disyembre 11, 2024, ang bicameral conference committee report ng panukalang 2025 national budget ay ratipikado na ng parehong Senado at Kamara. Ito ay isang hakbang na pinangunahan ni Department of Budget and Management (DBM) Secretary Amenah Pangandaman, na nagbigay ng mga pahayag ukol sa layunin ng budget na masustentuhan ang mga plano ng administrasyon sa ekonomiya.
Ang salitang ratipikado ay tumutukoy sa proseso ng pormal na pag-apruba o pagkumpirma ng isang desisyon, dokumento, o batas. Sa konteksto ng batas o budget, ang ratipikasyon ay ang pirma o pag-apruba ng isang kapulungan o ahensya (tulad ng Senado at Kamara ng mga kinatawan) upang gawing pormal at opisyal ang isang panukala o kasunduan. Kapag ang isang batas o dokumento ay ratipikado, ibig sabihin nito ay ito ay naging pinal at may bisa.
Ayon kay Pangandaman, ang panukalang budget ay tumatayang katumbas ng 22% ng Gross Domestic Product (GDP) ng bansa, na mayroong 10.1% na pagtaas kumpara sa 2024 budget.
Kontrobersya sa mga pagbabawas ng pondo
Habang ang panukalang budget ay tinanggap ng mga mambabatas, hindi ito nakaligtas sa mga isyu at kontrobersiya, partikular sa mga pagbabawas ng pondo para sa sektor ng edukasyon at kalusugan.
Isang malaking palaisipan mula sa ilang mga mambabatas na hindi sang-ayon sa mga cuts na ginawa sa mga ahensya tulad ng Department of Education (DepEd) at Department of Health (DOH).
Pinangunahan ni Kabataan Partylist Representative Raoul Manuel ang pagtutol hinggil sa mga pagbabagong ito.
“May mga nakita po tayong mga pagbabago, hindi for the better, pero para lalong ilayo ang ating bansa sa tunay na pag-unlad,” ayon kay Manuel.
Binanggit niya ang pagkabahala ng mga kabataan at mga magulang sa mga posibleng epekto ng pagbabawas ng pondo sa edukasyon at kalusugan, na itinuturing nilang mga pangunahing sektor na makikinabang ang nakararami.
Kasama rin sa mga nagbigay ng mga kritisismo si House Assistant Minority Leader at Gabriela Partylist Representative Arlene Brosas.
Ayon sa kanya, ang mabilis na ratipikasyon ng budget ay isang hakbang na hindi nagbibigay ng sapat na oras upang suriin ng mga mambabatas at mamamayan ang mga aspeto ng budget na may kinalaman sa mga serbisyong panlipunan, tulad ng edukasyon at kalusugan.
“Hindi dapat minamadali ang pagpasa ng budget nang hindi pa nasusuri nang maigi ng mamamayang Pilipino,” ani Brosas.
Pagtuon sa sektor ng edukasyon
Isa sa pinakamalaking isyu sa 2025 national budget ay ang mga pagbabawas ng pondo para sa Department of Education (DepEd).
Ayon kay Senate President Zubiri, ang mga pagbabawas sa budget ng DepEd ay hindi makatarungan at magdudulot ng masamang epekto sa mga mahihirap na mag-aaral at sa mga pampublikong paaralan.
“Ang pondo para sa edukasyon napakahalaga lalung-lalo na sa ating mga kabataan at sa hinaharap ng ating bayan,” sabi ni Zubiri.
Binigyang-diin din niya ang pangangailangan na itaguyod ang sektor ng edukasyon sa gitna ng patuloy na pagtaas ng bilang ng mga mag-aaral na nag-aasam ng mas mataas na kalidad ng edukasyon.
Kasama sa mga nagbigay ng kanilang opinyon tungkol sa edukasyon ay si Senadora Imee Marcos, na nagsabi na hindi sapat ang pondo para sa edukasyon.
“I am calling on my brother, if my voice is weak alone, now I hope the people will join. We should invest in education for the future of our youth,” ani Marcos.
Pinalakas din ni Senate Majority Leader Joel Villanueva ang panawagan na pagtuunan ng mas malaking pansin ang sektor ng edukasyon sa budget ng 2025. “We should prioritize education in the budget,” sabi ni Villanueva.
Si Education Secretary Sonny Angara ay nagpahayag ng kanilang pagnanais na maibalik ang P10 bilyon na kaltas sa budget ng DepEd.
“Tinatrabaho namin ‘yan, and I think we’ll still be able to do it,” sabi ni Angara. Ipinahayag ni Angara na patuloy nilang ginagawa ang mga hakbang upang matugunan ang mga isyu ng kakulangan sa pondo para sa mga pampublikong paaralan at upang mapabuti ang kalidad ng edukasyon sa buong bansa. Isa sa mga layunin ng DepEd ay ang pagpapabuti ng mga pasilidad at mga guro upang mas maabot ang mga pangangailangan ng mga mag-aaral.
Pagtuon sa imprastruktura at kalusugan
Ang 2025 national budget ay nakatuon din sa pagpapalakas ng imprastruktura at pagpapabuti ng mga serbisyong pangkalusugan.
Ayon kay Senate Finance Committee Chair Grace Poe, ang budget para sa imprastruktura ay magbibigay daan sa mga proyekto tulad ng mga kalsada, tulay, at digital infrastructure, na siyang magsusustento sa paglago ng negosyo at teknolohiya sa bansa.
“Dahil sa mga proyekto ng imprastruktura, makikinabang ang ating mga kababayan sa mas magandang transportasyon at mga koneksyon sa iba’t ibang bahagi ng bansa,” ani Poe.
Sa sektor ng kalusugan, binigyang-diin ni Poe ang pangangailangan ng sapat na pondo upang mapalakas ang mga serbisyong pangkalusugan at matugunan ang mga kakulangan sa mga ospital at mga health centers.
“The people need quality healthcare. This budget should reflect that priority,” sabi ni Poe.
Gayunpaman, ilang mambabatas ang nagpahayag ng mga alalahanin hinggil sa mga pondo para sa mga serbisyong pangkalusugan, partikular sa kakulangan ng pondo para sa mga public health services.
Ayon kay House Representative Kiko Pangilinan, “There is always room for improvement and revisions.” Ipinahayag ni Pangilinan na ang budget ay hindi sapat upang matugunan ang mga pangangailangan sa kalusugan, kaya’t kailangan ng patuloy na pag-audit ng mga proyekto upang matiyak na napupunta ang mga pondo sa tamang lugar.
Pag-aalala sa unprogrammed funds
Isa sa mga isyung tinalakay sa mga pagdinig ay ang mga unprogrammed funds na nakalaan sa budget, na umaabot sa P531 bilyon. Ang mga unprogrammed funds ay pondo na hindi agad nailaan at ginagamit lamang sa mga pagkakataon na mayroong surplus na kita.
Ayon kay Senate Minority Leader Kiko Pangilinan, “Unprogrammed funds should be used wisely, as these are funds that are not initially allocated and should be used in extreme cases.”
Binanggit ni Pangilinan na may pangangailangan na tiyakin na ang mga unprogrammed funds ay gagamitin lamang sa mga proyekto na may agarang pangangailangan at hindi sa mga proyekto na hindi priority ng gobyerno.
Sinabi naman ni Representative Stella Luz Quimbo ng Marikina na dapat tiyakin ng gobyerno na ang mga unprogrammed funds ay ilalaan sa mga proyektong magbibigay ng benepisyo sa nakararami, lalo na sa mga proyektong pang-imprastruktura at pang-edukasyon.
“While unprogrammed funds are necessary for flexibility, we must ensure that these are allocated to projects that will have immediate impact on our citizens,” sabi ni Quimbo.
Pag-apruba ng pangulo at ang susunod na hakbang
Matapos ang ratipikasyon ng Kongreso, ang panukalang budget ay ipapasa kay Pangulong Ferdinand Marcos Jr. para sa kanyang pirma. Ayon kay Senate President Zubiri,
“Inaasahan natin na magagamit ang budget ng 2025 para sa mga proyektong tutugon sa pangangailangan ng ating mga kababayan.”
Ang pirma ng Pangulo ay ang huling hakbang bago maging ganap na batas ang national budget para sa 2025. Ang Pangulo ay patuloy na nagsusuri ng mga detalye ng budget upang tiyakin na ang mga pondo ay gagamitin nang wasto at makikinabang ang nakararami.
“I will ensure that the funds will be distributed equitably to benefit the majority,” ani Pangulong Marcos.