NITO lamang lunes, Disyembre 30, 2024, nilagdaan na ni Pangulong Ferdinand R. Marcos Jr. ang P6.326 trilyon na national budget para sa taon 2025, ngunit hindi rin pinalampas ang pagkakataon upang mag-veto ng mahigit P194 bilyon na halaga ng mga linya ng paglalaan na hindi ayon sa kanyang mga prayoridad para sa administrasyon.
Ayon sa pangulo, ang budget ay dinisenyo upang patatagin ang ekonomiya ng bansa at mapabuti ang kalidad ng buhay ng mga mamamayan sa hinaharap. Ipinahayag ni Marcos na ang bawat sentimo ng badyet ay dapat ipamahagi sa mga programang magdudulot ng makulay na kinabukasan para sa mga Pilipino, kaya’t kailangan itong masusing pag-aralan at suriin.
Ano ang “GAA”, “Veto” at mga proyekto na naapektohan?
Ang GAA ay ang General Appropriations Act, isang taunang batas na ipinapasa ng Kongreso ng Pilipinas upang aprubahan ang badyet ng gobyerno para sa isang partikular na taon.
Sa ilalim ng GAA, tinutukoy ang halaga ng pondo na ilalaan para sa iba’t ibang ahensya at programa ng gobyerno. Ang layunin ng GAA ay tiyakin na may sapat na pondo ang mga ahensya ng gobyerno upang matupad ang kanilang mga tungkulin at makapagbigay ng mga serbisyong kinakailangan ng mga mamamayan.
Ang “veto” ay isang sangay ng gobyerno, tulad ng sa Pangulo, upang kanselahin o ipagpaliban ang mga desisyon o batas na ipinasa ng Kongreso.
Sa ilalim ng Konstitusyon ng 1987, ang mga panukalang batas na ipinasa ng Kongreso ay kailangan munang aprubahan o i-veto ng Pangulo bago ito maging ganap na batas.
Ang mga linya ng paglalaan na na-veto ni Marcos ay naglalaman ng mga proyekto at espesyal na probisyon na hindi ayon sa kasalukuyang layunin at direksyon ng administrasyon.
Kabilang dito ang P26 bilyon na halaga ng mga proyekto mula sa Department of Public Works and Highways (DPWH) at P168 bilyon na hindi nakapaloob sa mga programang nakaplanong ipatupad.
Ayon kay DPWH Secretary Manny Bonoan, ang mga proyekto na na-veto ay hindi tugma sa 8-Point Socioeconomic Agenda ng administrasyon, kaya’t kinakailangan itong masusing pag-aralan. Ang ilan sa mga ito ay hindi pa handa para sa implementasyon, kaya’t ang mga ito ay ipinagpaliban upang matiyak na makikinabang ang mga mamamayan mula sa mga programang may konkretong plano at benepisyo.
Mga proyekto at paglalaan na ipinagpaliban sa kondisyonal na pagpapatupad
Bukod sa mga na-veto na linya ng paglalaan, ipinahayag din ni Pangulong Marcos na ang ilang mga proyekto ay ipapatupad lamang sa kondisyon na susundan ang mga alituntunin na itinakda ng mga kaukulang ahensya ng gobyerno. Kabilang sa mga ito ang:
- Ayuda sa Kapos ng Kita Program (AKAP) – Ang pag-enforce ng programang ito ay nangangailangan ng isang proseso ng pagkakaisa mula sa mga ahensya tulad ng Department of Social Welfare and Development (DSWD), Department of Labor and Employment (DOLE), at National Economic and Development Authority (NEDA).
Ang layunin nito ay tiyakin na ang programang ito ay magiging epektibo at makikinabang ang mga karapat-dapat na mamamayan, upang maiwasan ang mga maling paggamit ng pondo.
2. PAyapa at MAsaganang PamayaNAn Program (PAMANA) – Gaya ng AKAP, ang programang ito ay ipapatupad din alinsunod sa mga alituntunin ng DSWD at Office of the Presidential Adviser on the Peace Process (OPAPRU) upang matiyak na ang mga benepisyaryo ay magkakaroon ng tunay na pagbabago sa kanilang buhay.
- Mga Proyekto sa Inprastruktura – Ang mga proyekto sa ilalim ng DPWH ay kailangan ding sundin ang mga nakasaad sa Republic Act No. 7160 o ang Local Government Code of 1991 upang matiyak ang tamang alokasyon at distribusyon ng pondo sa mga lokal na pamahalaan.
- Calamity Fund – Ang pondo para sa National Disaster Risk Reduction and Management Program ay ipapatupad alinsunod sa mga probisyon na itinakda ng mga patakaran at mga alituntunin na nagpapahintulot sa gobyerno na tumugon nang mabilis sa mga sakuna.
Mga pahayag ng mga mambabatas: Pagkakaisa at tamang paggamit ng badyet
Ayon kay Senate President Miguel “Migz” Zubiri, ang 2025 General Appropriations Act (GAA) ay isang produkto ng masusing pag-uusap at kooperasyon mula sa iba’t ibang sektor, kabilang na ang publiko.
Sa kabila ng mas matagal na pagsusuri, binigyang-diin ni Zubiri na ang pagiging maingat ni Pangulong Marcos at ng kanyang ekonomiyang koponan sa pagsusuri ng budget ay bahagi ng normal na proseso ng pagpapasa ng badyet.
“Ang GAA ay ang pinakamahalaga at pinakamahirap na batas na ipinapasa ng Kongreso taon-taon,” wika ni Zubiri sa isang pahayag.
Samantala, si House Speaker Ferdinand Martin Romualdez ay nagpahayag na ang pagpirma ng Pangulo sa badyet ay nagsisigurado ng tuloy-tuloy na operasyon ng gobyerno at pagtugon sa mga pinaka-mahalagang prayoridad ng bansa.
Ayon sa kanya, ang hakbang na ito ay nakatulong upang maiwasan ang isang reenacted budget at matiyak na ang mga programa ng gobyerno ay magsisilbi sa mga mamamayan nang tapat at tumpak.
Mga layunin ng badyet at pagtutok sa pangmatagalang kaunlaran
Sinabi naman ni NEDA Secretary Arsenio Balisacan na ang badyet para sa 2025 ay isang malaking hakbang upang matugunan ang mga layunin ng Philippine Development Plan (PDP) 2023-2028.
Isa sa mga layunin ng plano ay ang pagpapabuti ng kalidad ng buhay ng mga Pilipino, kasama na ang pagpapalakas ng human capital, edukasyon, at kalusugan, pati na rin ang pagpapalago ng ekonomiya upang mapababa ang antas ng kahirapan.
Ayon kay Balisacan, ang mga pondo ay ilalaan sa mga estratehikong proyekto sa imprastruktura, kalusugan, at mga social services na tutok sa pagpapabuti ng kalidad ng buhay at pagsugpo sa kahirapan.